Zbirka fabričkog oružja do 1918. godine
Period XIX veka je za Srbiju vreme oslobodilačkih ratova i borbe za nezavisnost na putu ka stvaranju moderne države. Posle sticanja vazalne autonomije 1830, Srbija je dobila pravo da legalno nabavlja oružje za "neophodne" trupe. Oružje je nabavljano uglavnom iz Rusije i Austrije. Prva regularna puška proizvedena za srpsku vojsku nabavljena je u Liježu kod belgijskog proizvođača Ogista Frankota. Jedini nama poznati, kompletno sačuvani primerak tog oružja M.1856, sistema Mini-Frankot-Petrović, čuva se u Vojnom muzeju i pripadao je divizijaru Živku Davidoviću, čije ime je zlatom tauširano na cevi.
Pred ratove za oslobođenje i nezavisnost 1876-1878, modernizacija oružja bila je uslov bez koga se nije mogao ostvariti taj veliki cilj. Turska vojska je već posedovala jednometne ostraguše sistema Henri-Martini M.1871, kao i repetirke sistema Vinčester M.1866. Novca za nabavku novog oružja nije bilo dovoljno pa su Srbi našli najpraktičnije rešenje da stare perkusione sprednjače konvertuju na jednometni ostragpuneći sistem. Posle izvesnog lutanja usvojen je Pibodijev konverzioni sistem. Čuvena srpska "piboduša" modela 1870 proslavila se u ratovima za oslobođenje i nezavisnost, ali je, nažalost, sačuvan vrlo mali primeraka, a Vojni muzej poseduje samo četiri "kašikare" kako su se ove puške popularno nazivale.Po sticanju pune nezavisnosti 1878, jedan od prioriteta srpske države bila je modernizacija vojske i oružja. Puška sistema Pibodi imala je pored ostalih nedostataka i zastareli veliki kalibar 14,9mm. Trebalo je naći rešenje za novu modernu ostragušu manjeg kalibra. Tako je posle studioznog projekta i velikog konkursa od 1879, izbor pao na Mauzerovo rešenje sa poboljšanim balističkim svojstvima koje dugujemo srpskom artiljerijskom majoru Kosti-Koki-Milovanoviću. Srpska jednometna ostraguša, nazvana kokinka, sistema Mauzer-Milovanović M.1880, kal.10,15mm, smatrana je tokom narednih desetak godina najboljom pešadijskom puškom u Evropi. U Vojnom muzeju nalazi se svega nekoliko "kokinki", među kojima je i nagradni primerak koji je pripadao generalu Milojku Lešjaninu, tadašnjem ministru vojnom.
U drugoj polovini XIX veka pojavljuju se brzometke koje primoravaju Srbiju da ponovo izvrši modernizaciju svoga oružja kako bi išla u korak s vremenom i potencijalnim protivnicima. Prva srpska brzometna mauzerka modela 1899 zasnivala se na španskom modelu 1893, a nešto kasniji model 1910, takođe je baziran na nemačkom najnovijem sistemu iz 1898. Veoma mali broj srpskog streljačkog oružja s kojim je Srpska vojska vodila balkanske i Prvi svetski rat je do danas sačuvan i ta malobrojna kolekcija, zapravo, predstavlja najznačajniji deo ove zbirke formacijskog oružja. Uz Mauzerove puške, od posebnog je značaja jedini sačuvani primerak srpskog mitraljeza sistema Maksim M.1909. Mitraljez je proizvod nemačke Fabrike oružja i municije, a na poklupcu sanduka urezana je posveta: Narod okruga niškog svome junačkom drugom pešadijskom puku knjaza Mihaila. U zbirci su svi tipovi streljačkog oružja kojim je Francuska opremila Srpsku vojsku pred izlazak na Solunski front 1916. Zbirka obiluje, kako savezničkim tako i protivničkim oružjem iz balkanskih ratova i Prvog svetskog rata.
U nevelikoj zbirci pištolja i revolvera izdvajamo tri srpska revolvera sistema Nagan M.1891, od kojih je jedan izrađen kao počasna nagrada Nj.V.Kralja. Tu je i nekoliko crnogorskih revolvera sistema Gaser M.1870, i perjaničkih revolvera istog sistema modela 1870/74.Što se hladnog oružja tiče, zbirka sadrži kolekciju od preko 200 sablji različitih modela i provenijencije. U ovom fondu najbrojnije su ruske i austrijske sablje, ali posedujemo i srazmerno veći broj srpskih pešadijskih sablji modela 1861/70 od kojih ističemo sablju vojvode Ž ivojina Mišića, generala Pavla Jurišića Šturma i generala Ivana Pavlovića, kao i sablje javnosti manje poznatih oficira srpske vojske. Među konjičkim sabljama "starog" propisa iz 1861 izdvaja se sablja Ljubomira Lešjanina koja na sečivu nosi tradicionalnu vojničku devizu: Ne vadi je bez povoda, ne vraćaj je bez časti i godina 1884. Ne smemo zaboraviti sablju istog propisa koja je pripadala prvom upravniku Artiljerijske škole Aleksandru Franji Zahu koja je izrađena u Toledu, drevnom španskom oružarskom centru.
Srpske konjičke oficirske sablje modela 1895 su prilično malobrojne, a posebno mesto pripada sablji koju je firma Vajerzberg-Kiršbaum u Solingenu darovalu kralju Aleksandu Obrenoviću. Primerci oružja koje su proizvođači poklanjali našim vladarima bili su luksuzne izrade, ali suštinski, oni su samo deo uspešnog marketinga onog fabrikanta kome su povereni poslovi oko naoružanja srpske vojske. Konjička sablja ovog modela bila je prva koja je na korpi nosila srpski državni grb i s manjim modifikacijama ostala do današnjeg dana oficirski statusni simbol i veza današnje vojske sa tradicijom XIX veka.Izdvajamo i fond odlikovanih ruskih sabalja, među kojima se nalaze i dve dodeljene našim ljudima. Od neprocenjive vrednosti je "dijamantska" sablja za hrabrost kneza Milana Obrenovića, kojom su ga Rusi odlikovali tokom Prvog ustanka 1807. godine. Ovaj ekskluzivni primerak je sigurno jedan od najvrednijih eksponata koji se čuvaju u Vojnom muzeju. U zbirci je i "dijamantska sablja", dar ruskog cara Nikolaja II Romanova knezu Arsenu Karađorđeviću za iskazanu hrabrost komandanta gardijske konjičke brigade u rusko- japanskom ratu 1904/5. Sablju je Vojnom muzeju poklonio njegov sin, knez Pavle Karađorđević.
Iz kategorije darovnog oružja u posedu Vojnog muzeja je i sablja koju je kralj Aleksandar Obrenović dobio od persijskog šaha sa godinom 1901/02. i posvetom na sečivu koja glasi: Ovu sablju učini blagoslovenom , o Plemeniti i Večiti! Mom vlasniku ne daj propast, o Gospode, dok mu život traje.
Zbirku obrađuje: Vuk Obradović