Zbirka balkansko (zanatsko - orjentalno) i vanevropsko oružje

Hladno i vatreno oružje, orijentalnog tipa, izrađivano je u mnogim oružarskim i zanatskim radionicama Balkana od XV do XIX veka. Međutim, u zbirci Vojnog muzeja preovlađuju primerci nastali u vremenu od XVII do XIX veka dok je manji broj predmeta stigao kao ratni plen sa Istoka, kao gotov proizvod. Svaki predmet je unikat, te pored istorijske ima i veliku umetničku vrednost. Vreme u kome je ovo oružje izrađivano i upotrebljavano jeste vreme ropstva pod Turcima Osmanlijama. Iz tog vremena ostali su tragovi materijalne kulture - ovo oružje, koje nas svojom gizdavošću toliko pleni da mu se divimo, na tren zaboravljajući koja mu je osnovna namena.

Sa hladnim oružjem, sabljom i jataganom, Turci Osmanlije su Balkan upoznali odmah po njegovom osvajanju. Prvenstveno iz njihovih vojničkih potreba, pri vojnim logorima i varoškim čaršijama nicale su zanatske radionice. Putopisci su ostavili podatke, koje potvrđuju tauširano vreme izrade na sečivima, da je već 1477. godine u Sarajevu postojala sabljarska čaršija. O jataganima izrađivanim u Foči pisali su da su bili glasovitiji od onih koji su rađeni u Carigradu. Jataganima i handžarima bili su naoružani janičari. Jatagan se nosio o pojasu, kao i handžar koji je češće skrivan u čizmu. Prilikom kupovine kvalitet jatagana je proveravan na zanimljiv način; vrstan je, ako bi prosekao tanku nakvašenu svilenu maramu bačenu na vrh sečiva. Najskuplji i najkvalitetniji su oni, čije su drška, a obično i korice, izrađene od srebra, bogato ukrašeni, a nošeni su prilikom svetkovina.

Od orijentalnog hladnog oružja u zbirci se čuva i nekoliko tipova noževa. U pomenutim balkanskim radionicama izrađivana su dva tipa ovih noževa. Prvi je jednosekli pravi nož, a drugi je krivi tzv. handžar. Handžar je hladno oružje orijentalnog porekla, manji od jatagana, sa krivim sečivom oštrim sa obe strane i sa drškom u obliku slova T. Njime su bili naoružani janičari. U pesmama handžar je poređen sa zavijenim devojačkim obrvama. Na jednom nožu iz ove zbirke ispisani su stihovi osmanskog pesnika Hasana Masalija, koji je prvobitno bio majstor u izradi handžara ’’Veruj da je nebeski mesec u svetlosti praskozorja tvoj handžar.’’ Na Balkanu je bio u upotrebi i treći tip noža tzv. kindžal, oružje koje se inače retko javlja kao proizvod domaćih majstora, a u ove krajeve doneli su ga Čerkezi sa Kavkaza sredinom XIX veka.

Sablja je bila u naoružanju konjice. Orijentalne sablje korišćene i izrađivane na Balkanu razlikuju se po obliku sečiva i drške, te se tako i dele. Po obliku sečiva razlikuju se dva tipa: sablja k’lč tipa je sa blago zakrivljenim sečivom koji ima proširenje pri dnu- tzv. jalman,oštar sa obe strane, dok je drugi tip sečiva persijskog tipa tzv. šamšir, jako zakrivljen i prema vrhu stanjene oštrice nazvan “ lavlji rep .“ A opet, po obliku drške osmanlijskih sablji razlikuju se dva tipa. Prvi, čija je drška u obliku stilizovane ptičije glave i rukohvatom sa zalomnjenim linijama u vidu riblje kosti. Drugi tip je sa drškom u obliku povijene lukovičaste glavice. Oružarski centri za izradu sablji pored Sarajeva bili su Foča, Konjice, Skoplje i gradovi Boke Kotorske.

Od vatrenog oružja iz Evrope, Turci Osmanlije su prihvatili oružje sistema paljenja na kremen, od same njegove pojave u XVII veku. Prve puške kremenjače koje su Turci Osmanlije proizvodili i upotrebljavali su puške šišane. To je vojnička puška koja se najduže zadržala u naoružanju janičara (od persijske reči šeh-šest; šestougaoni oblik kundaka ove puške). Pored ove, na Balkanu je izrađivan specifičan tip puške kremenjače, nazvane tančice ili arnautke. Sam naziv tančice potiče od oblika puške duge vitke linije, dok ovaj drugi naziv sugeriše mesto gde se najpre počela izrađivati. Majstori, naročito kujundžije utrkivali su se u ukrašavanju svih delova i hladnog i vatrenog oružja primenjujući sve zanatske tehnike tog vremena (filigran, granulacije,graviranje, tauširanje i druge). Motivi na oružju su odraz vremena u kome su nastajali, kulture iz koje su ponikli, navika i običaja njihovih majstora, vere kojoj su pripadali. Primenjujući skupu i složenu tehniku tauširanja zlatom i srebrom, na sečivima i cevima oružja ostavljali su podatke o sebi, o vremenu izrade, kao i o naručiocu.

Dižući bune i ustanke, Srbi su se na razne načine snabdevali ovakvim oružjem. Sačuvani su primerci oružja znamenitih Srba XIX veka Ilije Birčanina, Hajduk Veljka Petrovića, Milosava Resavca, Tanaska Rajića, Ilije Garašanina, Jakova Nenadovića, Stevana Petrovića Knićanina.

U ovoj zbirci se nalaze i primerci oružja rađeni na Kavkazu koje je na Balkan stizalo posredstvom Čerkeza sredinom 19. veka , dok je deo stigao kao porodično nasleđe Rusa emigranata koji su posle Oktobarske revolucije našli utočište u Srbiji.

Vanevropsko oružje

Mada nije od nacionalnog značajna, zbirka oružja vanevropskih zemalja zavređuje pažnju po brojnosti eksponata, njihovom egzotičnom izgledu i načinu upotrebe.

Najbrojnije je oružje afričkih zemalja. Od ukupno 144 primerka, 109 je prikupljeno tridesetih godina 20. veka, a 35 je otkupljeno 1951. godine, od Janka Vertinija, kolekcionara iz Ljubljane i od Marije Bogić iz Beograda. Nažalost, od ovih 109 predmeta, podaci o načinu nabavke većine, najvrednijih, izgubljeni su u toku i neposredno posle rata. Ipak za 49 primeraka zna se da su dobijeni na poklon 1937. godine od Etnografskog muzeja u Beogradu i od generala Dušana Stefanovića za koje se pouzdano zna da su iz Konga. Manji broj premeta iz Afrike je 1936. godine otkupljen u antikvarnici u Carigradu.

Posle Drugog svetskog rata Vojni muzej je dobijao na poklon i otkupljivao predmete poreklom iz Azije i Okeanije. Sa ovog područja u zbirci čuvamo oko 50 predmeta, prikupljenih početkom 20. veka. Izrađeni su na tradicionalan način obrade i umetničkog ukrašavanja drveta i kamena, jer metal u Okeaniji nije bio poznat do dolaska Evropljana. Najveći deo predmeta je otkupljen posle Drugog svetskog rata od Marije Band iz Zavidovića. To je bio deo zbirke njenog supruga dr Pinkas Banda, iz Beča (1873-1954). Službujući kao lekar na brodu, 1906-1907. godine, od Hongkonga do Bankoka, kao amater-kolekcionar prikupljao je ove predmete.

Najznačajnije je oružje sa Admiralskih ostrva. Stanovnici ovog područja su koristili koplja, ređe bodeže, sekire, a luk i strelu su koristili samo za lov. Zbirka Okeanije je 1961.godine obogaćena predmetima Dragutina Andrejevića, koje nam je poklonio njegov sin Toše. Boraveći u Australiji, ovaj poznati muzikolog, prikupio je vredne predmete među kojima su bumeranzi, povratni i ratni, štitove i kijače.

Od oružja poreklom iz Azije veoma su zanimljivi primerci bodeži-kukri, iz plemena Gurka sa Nepala. Čelično sečivo, blago povijeno, pri vrhu prošireno sa koricama ukrašenim crvenim i zelenim koralima. Iz Japana potiču poznate katane, oklopi, kao i ritualni predmeti među kojima je bronzana figura boga rata. Iz Indije su krivi bodeži i goniči slonova. Veoma dekorativni štitovi potiču iz Persije odakle su i zanimljivi buzdovani u obliku ljudske i volujske glave. Služili su, najčešće kao ukrasni predmeti.

Zbirka balkansko (zanatsko - orjentalno) i vanevropsko oružje

Vanevropsko oružje

Zbirku obrađuje : Milica Jakovljević