Zbirka zastava do 1918. godine



 

Najbrojnija kod nas, i izuzetno vredna, zbirka zastava čuva se u Vojnom muzeju u Beogradu. Od samog osnivanja Muzeja, 1878.godine, shodno Pravilima iz 1879, naredbom vojnih vlasti među prvim predmetima na čuvanje predate su mu ratne zastave iz minulih oslobodilačkih ratova. Kada je 1904. godine otvorena prva postaka, u Muzeju je već bila zbirka od 232 zastave. Nažalost, iako evakuisana sa ostalim predmetima ova dragocena zbirka je poharana. Deo zbirke je 1920. godine, posredstvom reparacionih komisija, vraćen iz Pešte. U vreme od obnavljanja Muzeja 1917. godine, još na Solunskom frontu, do ponovnog otvaranja 1937. godine prikupljen je zavidan broj vojnih zastava, što ustupanjem određenog broja iz fonda Narodnog muzeja 1928. godine, što poklonom kraljevskog Dvora i muzeja zemalja saveznica iz Prvog svetskog rata. Uloga Narodnog muzeja u prikupljanju, još od njegovog osnivanja 1844, i čuvanju jednog broja zastava u vreme Drugog svetskog rata, je veoma značajna. Naročito su od Narodnog muzeja i Kraljevskog dvora 1937. godine dobijene ustaničke zastave iz Prvog srpskog ustanka.
 
Zastava, znamenje odavno poznato na našim prostorima, čuva se sa naročitom pažnjom. S` obzirom da su izrađivane od osetljivog materijala, teško je bilo sačuvati zastave koje su nesumljivo postojale u srednjevekovnoj srpskoj državi. Nastarije zastave u ovoj zbirci su iz vremena Prvog srpskog ustanka. Tu su zastave iz buna, ustanaka i oslobodilačkih ratova srpskog naroda u 19. veku, nekoliko dvorskih i spomen zastava, te savezničke, dobrovoljačke i svakako retke protivničke, zaplenjene u ratovima. U zbirci je i nekoliko turskih zastava koje se prikupljene otkupom 30-tih god 20. veka. Najbrojnije su pukovske zastave srpske vojske. Vernost prema vojničkoj zastavi bila je sveta dužnost svakog vojnika. Zadobiti neprijateljsku zastavu na bojištu bilo je postignuće, a izgubiti sopstvenu predstavljlo je sramotu. Od 51 dodeljene srpskim pukovima 1911. godine, sačuvano ih je 47 , od kojih je jedna u pariskom vojnom muzeju. Pod ovim zastavama srpski pukovi su se borili u dva balkanska i Prvom svetskom ratu. Nije poznato da je ijedna pukovska zastava zaplenjena tom balkanskih i Prvog svetskog rata.
 
Mnoge od starih zastava su i vredna umetnička dela, rekli bismo da predstavljaju remek dela primenjene umetnosti, čije su nacrte ili oslikavanje radili poznati slikari., kao što su Nikola Marković, Nikola Apostolović, Ilija i Stefan Gavrilović. Rađene su najčešće od platna, ripsa, brokata, a ređe od svile, sa različitim heraldičkim znacima, grbovima, motivima značajnih događaja, likovima svetaca, raznim tehnikama, nekad slikane ponekad vezene. Kolorit ustaničkih zastava je raznovrstan, naročito do 1809. godine kada su uvedene jednoobrazne regulaške zastave. Vojvodske zastave ustanovljene su 1811. godine, i Vojni muzej čuva zastavu vojvode Jevrema Nenadovića. Do tad su korišćeni hajdučki ili crkveni barjaci. Sačuvano je nekoliko barjaka, kao i jedan crkveni, s početka Prvog srpskog ustanka, raznolikih po simbolima, koloritu, dimenzijama i materijalu izrade. Nažalost, većina zastava iz 19. veka nije sačuvana. O njima svedoče propisi po kojim su dopremane na čuvanje u Muzej, kao i sačuvani akvareli o njihovom izgledu. Ipak, sačuvano je nekoliko barjaka, srpskih i dobrovoljačkih iz srpsko-turskih ratova 1876-78. godine. Uspešnom konzervacijom spasene su mnoge zastave, od kojih su mnoge bile u fragmentima. Tako danas imamo, posebno vredne, dve ruske kozačke zastave rađene u spomen rusko-turskog rata 1828-1829. godine.
  
 

Zbirku obrađuje : Marijana Jovelić